Na obrzeżach Ochrymowiec w województwie tarnopolskim na Ukrainie, jeszcze w pierwszej połowie XX wieku znajdował się cmentarz, dzisiaj zostało po nim tylko kilka rozsianych kamieni.
Zaś w niedalekich Szyłach, niewielkiej wiosce na końcu świata, zachował się nagrobek sprzed 230 lat. Jest najstarszym odkrytym nagrobkiem na cmentarzach województwa tarnopolskiego.
Piękny klasycystyczny pomnik spotkać można m.in. jadąc kilkanaście kilometrów dalej do Pałczyniec. W pobliskiej wsi Zarudzie zaś nieoczekiwanie splotły się skomplikowane losy polskich emigrantów. Zachował się tam bowiem nagrobek wykonany przez lwowski warsztat. Pochowany został w tym grobie syn emigrantów do USA, który zginął jako żołnierz amerykański we Francji.
Te i wiele innych monumentów udało się ocalić od zapomnienia podczas przeprowadzonej w tym roku dokumentacji polskich pomników nagrobnych znajdujących się na terenie dawnego powiatu zbaraskiego na terenie dzisiejszej Ukrainy. Łącznie jest ich ponad 500. Wśród innych znalezisk warto wspomnieć o wykopanym z ziemi na cmentarzu w Koszlakach obelisku upamiętniającym poległych w walkach z lat 1914–1920.
Prowadzone prace stanowią kolejny etap zakrojonego na szeroką skalę projektu dokumentacji cmentarzy na terenie dawnego województwa tarnopolskiego wspieranego m.in. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej i Instytut Polonika. W jego ramach przygotowano od początku łącznie około 20 000 kart opisujących pomniki nagrobne m.in. z Tarnopola, Czortkowa, Borszczowa, Zaleszczyk, Buczacza, Zbaraża i wielu innych mniejszych miejscowości.
W czasie tegorocznych prac wykonano dokumentację przede wszystkim prowincjonalnych wiejskich cmentarzy na terenie dawnego powiatu zbaraskiego. Podobnie jak w latach ubiegłych prace wykonywane były przede wszystkim przez środowisko studentów, doktorantów i absolwentów Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie pod kierunkiem prof. Anny Sylwii Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego. Wyniki prac opublikowane zostały w udostępnianym on-line katalogu (http://cmentarzetarnopolskie.uksw.edu.pl). Zawierają one m.in. opisy, fotografie, wymiary nagrobków, a spisane są także zachowane napisy.
W najbliższych dniach otwarta zostanie w Instytucie Historii Sztuki UKSW wystawa pokazująca efekty prac dokumentacyjnych, można ja będzie zwiedzać do połowy listopada.
Bartłomiej GUTOWSKI
Fot. Anna CZYŻ, Magdalena OLSZEWSKA, Monika KOWALIK, Iza NIEMIRA